Müşebbihe

Müşebbihe ya da Teşbîh,^[1] İslâm dininde Allah'ı yaratılmış olanların sıfatlarıyla anan ve kendisinin yarattıklarına benzeten i'tikat mensuplarının oluşturdukları i'tikadî mezheplerin tamamına mal olan bir tâbirdir. Günümüzde ise İslâm dini itikadî mezhepleri içerisinde, ne Şiîlik mezhepleri arasında ne de Sünnîlikte mensubu kalmamış olan bir i'tikattır. Tarihte Gâl’îyye'den olduğu kabul edilen siyâsî mezheplerin çoğu itikadî açıdan bu mezhebin takipçileriydiler.^[2] Mûsevîlik'te bahsi geçen Yahveh ise "Müşebbihe" i'tikadının bir örneğini teşkil etmektedir.^[3]

İtikadî mezhepler
Makale serilerinden

İnanç Esâsları Allah'ın Birliği (Tevhid) • Melekler • Kitâplar • Peygamberler • Kıyâmet • Ahiret • Kaza ve Kader
İ'tikadî mezhepler İslâm'da İ'tikadî mezhepler • Asarî (Eserler) • Selefîyye (Hanbelîler) • Şeyhû'l-İslâm İbn-i Teymiyye • Ghulat Selefîyye • Vahhâbîler • Ehl-i Hadis • Cebriyye • Cebriye-i Hâlisa • Cebriye-i Mutavassita • Eş'ârîyye • Bâkıllânîyye • Gazzâlîyye • Bâtınî-Eş'arilik • Sünnilik Tarikat • Mâtürîdîyye • Kaderiyye • Cuhenîyye (Irak Kolu) • Dımeşkîyye (Şam Kolu) • Mutezile • Vâsılîyye • Huzeylîyye • Nazzâmîyye • Hâitıîyye • Bişrîyye • Mâ’merîyye • Muzdârîyye • Sumâmîyye • Hişâmîyye • Câhizıyye • Hayâtıyye • Cûbbâîyye • Befşem’îyye • Ghulat Mutezile • Hâbitîyye • Hımârîyye • Bâtınî-Mutezile • Müteşeyyî’ Tarikat • Mürcie • Sünni Mürcie • Bid'atçı Mürcie • Kerrâm’îyye • Neccâr’îyye • Müşebbihe (Antropoteizm) • Hulmân’îyye • Mücessime (Hulûl) • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd’îyye • El-Mukanna Babekiyye • Hattâbiyye • Bezîgîyye • Muammerîyye • Umeyrîyye • Mufaddalîyye • Muhammise • Cevâlikîyye • Rum Abdalları • Bâtınîyye (Meymûn el-Kaddâh)/Yedicilik • Karmatîyye (Hamdân Kârmat) (Yediciler) • Türkistan Aleviliği (Nâsır Hüsrev) • Tasavvufî-Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh) • Anadolu Alevîliği • Alevî Tarikat • İbâhîler • Arap Aleviliği (Nusayrîler) • Dürzîlik (Hâkim bi-EmrʿAllâh) • Haşhaşiler (Hasan Sabbah) • Babailik (Baba İlyâs Horasanî) • Kızılbaş • Hurûfîlik (Fadl’Allah Yezdânî) • Bektâşîlik (Balım Sultan) Kaynak: Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur, İstanbul, 1970.
Siyâsî ve Fıkhî mezhepler İslâm'da Siyâsî ekôller ve fıkhî mezhepler • Şîʿa-i Muhlîsîn: Sünnilik ve Zeydilik • Şîʿa-i Ulâ (Sünnilik) • Hanefîlik • Malikîlik • Şafiîlik • Zâhîrîler • Davud el İsbehani • İbn Hazm • Hanbelîlik • Selef-i Salihin • Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye • Ghulat Selef’îler • Vahhabilik • Zeydîlik • Betr’îyye/Sâlih’îyye • Cerîr’îyye/Süleyman’îyye • Yemen Zeydiliki • Kâsım’îyye • Hadâv’îyye • Muhteria • Mutarrif’îyye • Alavîler • Hasan el-Utruş • Kâsım’îyye • Ghulat Zeyd’îyye • Cârûd’îyye • Nâim’îyye • Ya'kûb’îyye • Hariciler • Ezarikâ • Sufr’îyye • Necedât • Acrâd’îyye • İbâz’îyye • Ghulat Hariciler • Yezîd’îyye • Meymûn’îyye • Galiyye • Sebe’îyye (Abdullah bin Sebe) • Hattâbiyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî) • Bezîg’îyye • Keysân’îyye • Muhtar es-Sekafi/Keysân’îyyet-ûl-Hullas • Hâşim’îyye • Harb’îyye • Muâv’îyye/Cennâh’îyye • Hâris’îyye • Beyân’îyye • Ravendiyye • Rizamiyye • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd • Berkûk’îyye • Havâl’îyye • Muhammira • El-Mukanna • Hurremiyye • Babekiyye • Babek Hürremi • Kızılbaş • Kûl’îyye • İshâk et-Türk’îyye • Riyâh’îyye • Kerbiyye • Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh) • Hallâc’îyye • Hulûl’îyye • Alevîler (Tasavvufî-Bâtınîlik) • Hulmân’îyye • Karmatîlik • Ebû Saʿid’îyye • Cennâb’îyye • Ghulat Ezoterizmyye (Bâtınîlik) • Ahmed bin el-Keyyâl bin el-Khasibî • Hâkim’îyye (Dürzîlik) • Haşhaşiler (Alamut Kalesi) • İmamiye (Şiilik öğretisi): İsmaililik ve İsnâaşeriyye • İmamiye (Şiilik öğretisi)-i Seb’îyye (İsmaililik)/Yedicilik • Yediciler (Yediciler) • Mustâ‘lîler (Mustali fıkhı) • Hafızilik • Tâyyîb’îyye (Tayyib Ebu'l-Kasım) • Davudî İsmailîlik • Süleymanî İsmaililik • Alavî Buhra • Kutbî Buhra • Nizarîlik (Nizari fıkhı) • İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) • Caferilik • Ahbâr’îyye • Usûl’îyye • Alevilik • Ghulat İmamiyye • Mûgır’îyye • Mansûr’îyye • Azâkıra • Albâ’îyeyye (Ulyâ’îyye) • Zemm’îyye • Ayn’îyye • Mim’îyye • Sîn’îyye • Muhammise • Şûray’îyye • Gurâb’îyye • Zübâb’îyye • Nusayr’îyye • Şemânîlik’den İslam’e bağlananlar • Babailik • Vefâ’îyye • Kızılbaş • Çepniler • Tahtacılar • Baba Rasûl (İlyâs’îyye) • Sarı Saltık Baba (Saltuk’îyye) • Behlül Baba • Aybek Baba • İshâk Baba (İshâk’îyye) • Burak Baba (Burak’îyyûn) • Lokman Baba (Yesevilik) • Haydar Baba (Haydarîlik) • Hacı Bektâş (Bektaşilik) • Balım Sultan (Dedebabalık) • Demir Baba (Âli’îyye) • Harabâti Baba (Harabât’îyye) • İslam’dan çıkan Dinler • Haşhaşiler • Ali-İlahilik • Nusayrilik • Dürzîlik • Hurûfilik (Hurûfilik) • Nûktâvîlik (Noktacılık) • Dîn-i İlâhî • Şeyhîlik (Ahisâ’îyye) • Babilik (Ali Muhammed Şirazi) • Ezelî Bâbîler (Subh Ezel) • Bahâîlik (Bahâ’ûl-Lâh) • Ahmedîlik • İslam dışı dinler • Zerdüştlük • Zurvanizm Mazdekçilik • Mani dini • Budizm • Sâbiîlik • Nebatiler • Luviler • Hitit mitolojisi • Yezdânizm • Ehl-i Hak • Yezîdîler • Işıkçılık Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.
Ayrıca bakınız Tasavvuf • İslam felsefesi • Gnostisizm • Panenteizm • Şaman • Şamanizm • Tengricilik • Totemizm • Animizm • Sembolizm •
g t d

Antropomorfik benzetim

Benzetme genel olarak insani vasıflarla yapılır. (Antropomorfizm) teşbih, benzetmek anlamındadır.^[4] Müşebbih de teşbih kelimesinden türer ve benzetenler anlamına gelir. Fırkanın bu ismi almasının nedeni Allah'ı insan veya diğer yaratıklara benzetmeleri veya onun sıfatlarını çeşitli şeylere benzetmeleridir.^[5]

Ayrıca, insanlarınki gibi olmasa da Kur'ân’da geçen şekliyle Allah'ın organlarının (el, yüz) bulunduğuna inanan görüşler de bu fırkanın içinde sayılır.^[5] Sünni kelâmcılara göre bu ifadeler mecazidir.

Müşebbihe grubunun temel düşüncelerinin Cehm bin Safvan'ın Allah'ın subuti sıfatlarını inkâr etmesine tepki olarak doğduğu düşünülür.^[5] Müşebbihe kendi içinde birçok farklı gruba ayrıldığı gibi, Müşebbihe'nin temel düşüncelerini veya benzerlerini barındıran diğer gruplar da Müşebbihe'nin içinde ele alınır.

Müşebbihe'den olan İslâm dinî i'tikadî mezhepleri

Tanrı'nın tahtı tasviri, 1696., Müşebbihe'ye göre Allah'ın eli, yüzü, tahtı vb. gerçektir.

Müşebbihe (Antropoteizm)
- Hulmân’îyye
- Mücessime (Enkarnasyon)
  - Bû’ Müslim’îyye
    - Sinbâd’îyye
      - El-Mukannaʿîyye
        Bâbek’îyye
  - Hattâb’îyye
    - Bezîg’îyye
    - Hattâb’îyyet-ûl Mutlâka
    - Muammer’îyye
    - Umeyr’îyye
    - Mufaddal’îyye
    - Muhammise
  - Cevâlik’îyye
  - Rum Abdalları

Ayrıca bakınız

Kaynakça ve dipnotlar

^ "ÖMER FARUK HARMAN, TDV İslâm Ansiklopedisi, TEŞBİH maddesi (Zâtı, sıfatları ve mâbud oluşu yönünden Allah ile yaratılmışlar arasında benzerlik kurma anlamında terim), 40. cilt, s. 560-563, İstanbul, 2011". 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2020.
^ Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar, İstanbul, 2011.
^ Dursun, Turan, Din Bu 1: Tanrı ve Kur'an, Kaynak Yayınları, 2012.
^ "teşbih", TDK Güncel Sözlük 5 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL erişim tarihi: 16 Haziran 2007
^ ^a ^b ^c "Müşebbihe", ansar.de 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL erişim tarihi: 16 Haziran 2007

İslam ilâhiyatı

Alanlar - İlahiyatçılar - Kitaplar

Alanlar	Akide Akıl ('Aql) Astronomi Kozmoloji Eskatologya Ahlak Kelâm Fıkıh Mantık Metafizik Doğa felsefesi Barış Eğitim Felsefesi
İlahiyatçılar	Muhammed bin Hanefiyye Hasan-ı Basri Kâsım bin Muhammed Zeynelâbidîn Muhammed el-Bakır Zeyd bin Ali Ca'fer es-Sâdık İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe Mâlik bin Enes Muhammed bin Abdullah el-Mehdi Şafii Ahmed bin Hanbel Davud el İsbehani İbn Hazm Ebu Yusuf Vâsıl bin Atâ Amr bin Ubeyd Kadı Abdülcebbar Kindî Tirmizî El-Eş'ari Mâtürîdî Gazzâlî Şehristanî Hâkim et-Tirmizî Râzî El-Cahiz El-Mesûdî El-Cübbaî El-Dahabi El-Kurtubî el-Belluti Şeyh Müfid Ahmed Yesevî Ahmed Rıza Han Ahmed Sirhindî İbn Kayyim İbn Arabi İbn Kudâme İbn Teymiye el-Şirazi Abdülkâdir Geylânî Abdülhakîm Arvâsî Ebu'l A'lâ el-Mevdudî Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Fazlur Rahman Malik Hacı Bektaş-ı Veli Hacı Bayram-ı Veli Mahmud Hüdayi Murtaza Mutahhari Muhammed Bakir el-Sadr Muhammed Hamidullah Muhammed Hamdi Yazır Muhammed Taki Osmani Nâsır-ı Hüsrev Sadreddin Konevî Said Nursî Şeyh Bedreddin Şeyh Tusi
Önemli kitaplar	Buyruklar (Alevilik) Divan-ı Hikmet (Yesevilik) İhyau Ulumi'd Din (Gazzâlî) Kitâb el-Mecmû (Nusayrilik) Makâlât (Bektaşi inancı) Mesnevî (Mevlevilik) Mektûbât-ı Mevlânâ (Mevlevilik) Mektûbât-ı Rabbânî (Nakşibendilik) Nehсü'l Belâga (Caferilik) Risale-i Nur Hikmet Risaleleri (Dürzîlik) Sünni kitaplar (Buharî • Nesaî • Ebu Davud • Tirmizî • İbn Mace • Müslim İbn Haccâc • El-İrşad • El-Akîdetü't-Tahâviyye) Veçh-i Din (Türkistan Aleviliği)