Saho dili

Saho
Saaho

Ana dili olanlar	Eritre Etiyopya
Bölge	Eritre'de Güney, Kuzey ve Güney Kızıldeniz, Etiyopya'da Tigray
Etnisite	Saholar
Konuşan sayısı	178,800 (2007-2022)
Dil ailesi	Afro-Asyatik Cushitic [en] Lowland East [en] Saho-Afar [en] Saho
Yazı sistemi	Ge'ez alfabesi (Etiyopya'da kullanılır.) Latin alfabesi (Eritre'de kullanılır.)
Tanınmış azınlık dili	Eritre
Dil kodları
ISO 639-3	`ssy`
Glottolog	`saho1246`^[1]

Saho dili (Tigrinya: ሳሆኛ/ቋንቋ ሳሆ) Eritre, Sudan ve Etiyopya'da konuşulan bir Afro-Asya dilidir. Ailenin Cushitic [en] koluna aittir.^[2]

Genel bakış

Saho dili, Saho halkı tarafından yerel olarak konuşulmaktadır. Geleneksel olarak, doğuda Erafayle körfezi, güneyde Laacasi Gade vadileri ve batıda Eritre yaylaları [en] (Güney'in doğu kanadındaki Shimejana bölgesi) veya daha önce Akele Guzai [en] eyaleti olarak bilinen Debub bölgesi ile sınırlanan Eritre bölgesinde yaşarlar.

Bu konuşma alanı, batıda Tigre [en] konuşmacıları ve doğuda Afar konuşmacıları ile diğer Afro-Asya konuşan topluluklarla sınırlanmıştır. Etiyopya'da Saho öncelikle Tigray Bölgesi'nde konuşulur. Dili diğer alanlarla birlikte ~250.000 kişi kullanmaktadır. Dört ana lehçesi vardır: Kuzey lehçesi, çoğunlukla Casawurta, Tharuuca, Casabat Care, vb. tarafından konuşulur; Merkezî lehçe esas olarak Minifere'li Faqhat Xarak tarafından konuşulur; Güney lehçesi esas olarak Minifire, Xazo, Dabrti-meela, Irob, Sancafe tarafından konuşulur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Saho ayrıca tarihlerini belgelemek ve bilgi vermek için Arapça (latin harfleriyle) kökenli kelimeler de kullanmaktadır.

Eski İtalyan Eritre'deki Saho dili, İtalyanca ödünç kelimelerin güçlü etkisi altında kalmıştır. ^[3]

Ayrıca son zamanlarda dil, siber uzayda bir iletişim aracı olarak kullanılmaktadır. Ve tamamen saho dili ile tasarlanmış bir web sitesi bulunuyordu.^[4]

Saho, Afar halkı tarafından ana dil olarak konuşulan Cushitic Afar diliyle o kadar yakından ilişkilidir ki, bazı dilbilimciler iki dili tek bir "Saho-Afar dilinin" lehçeleri olarak görmektedirler. Ne olursa olsun, en azından temel sözlüklerinde ikisinin temiz bir şekilde ayrılabileceği gösterilmiştir.^[5]

Fonoloji

Ünsüzler

		Dudaksıl ünsüz	Dişsil ünsüz/ Dişyuvasıl ünsüz	Üstdamaksıl ünsüz	Dorsal [en]	Pharyngeal [en]/ Epiglottal	Gırtlaksıl ünsüz
Plosive [en]	sessiz		t̪		k	ʡ	ʔ
	sesli	b	d̪	ɖ	g
	patlamalı		t̪ʼ		kʼ
Sürtünmeli Ünsüz	sessiz	f	s			ħ	h
	sesli		z			(ʕ)
	patlamalı		(sʼ)
Genizsil [en]		m	n
Çarpmalı [en]			ɾ
Sürtünmesiz [en]		w	l		j

/t̪ʼ, sʼ, z, kʼ, ʔ/ sesleri ödünç sözcüklerden duyulur.
/b/, sesler arası konumlarda veya sürtünmeli bir ünsüzden önce geldiğinde [β] olarak duyulabilir.
/t̪, d̪/, /a/'dan önce veya sonra laminal [t̻, d̻] olarak duyulabilir.
/ɾ/ serbest varyasyonda bir tril [r] olarak duyulabilir.
/ɖ/ sesler arası pozisyonlarda bir flep [ɽ] olarak duyulabilir.
/l/, /i, u/ ünlülerinden önce apikal [l̺] veya alveolar [l] olarak ve /a, e, o/ ünlülerinden önce laminal [l̻] olarak duyulabilir.
/n/ /b, f, ɖ, k, ɡ/ seslerinden önce [m, ɱ, ɳ, ŋ] olarak duyulabilir.
/ʡ/ ayrıca serbest varyasyonda veya sesler arası pozisyonda bir frikatif [ʕ] olarak da duyulabilir.
/b, t̪, d̪, ɖ/ durakları, sözcük son konumundayken serbest bırakılmamış [b̚, t̪̚, d̪̚, ɖ̚] olarak duyulur.^[6]

Ünlüler

	Ön Ünlü [en]	Ortadaki ünlü [en]	Arka ünlü
Kapalı ünlü [en]	i iː		u uː
Ortadaki ünlü [en]	ɛ ɛː		ɔ ɔː
Açık ünlü [en]		a aː

/ɛ/, [ɛ] veya [e] olarak duyulabilir ve gerilmemiş konumlarda [ə] olarak ortaya çıkabilir.
/ɔ/, lehçeler arasında konuşanlar arasında [ɔ] veya [o] olarak telaffuz edilebilir.^[6]

Yazı sistemleri

Saho'nun üç farklı yazı sistemi vardır: Latin alfabesinde bir versiyon, Eritre'de resmi; Etiyopya'da resmi olan Ge'ez alfebesinde bir versiyon; ve Ajami alfabesi [en] de resmi olarak kullanılmayan bir alfabedir.^[5]

Kaynakça

^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Saho". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
^ "Ethnologue'da Saho" (İngilizce). Ethnologue. Erişim tarihi: 7 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
^ Giorgio Banti, Moreno Vergari (2008). "Italianismi lessicali in saho". PDF (İtalyanca). Erişim tarihi: 8 Haziran 2024.
^ "Makaado.net - Çevrimiçi Saho Topluluğu" (Sahoca ve Tayca). makaado.net. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. KB1 bakım: Tanımlanamayan dil (link)
^ ^a ^b Alessio Agostini, Maria Giulia Amadasi Guzzo (2017). Afroasiatica Romana: "Proceedings of the 15th Meeting of Afroasiatic Linguistics", 17-19 September 2014, Rome (İngilizce). Sapienza Università di Roma. ss. 65-81. ISBN 978-88-98154-12-8.
^ ^a ^b Tajebe, Esayas (2015). Descriptive Grammar of Saaho. Addis Ababa University.