Riyad el-Türk

Riyad el-Türk (Arapça: رياض الترك; ‎ 1930 - 1 Ocak 2024), yaklaşık 20 yıldır siyasi tutuklu olan ve "Suriye Muhalefeti'nin Yaşlı Adamı" olarak anılan demokrasi yanlısı Suriyeli muhalefet lideriydi.^[1] 1973 yılındaki kuruluşundan 2005 yılına kadar Suriye Komünist Partisi'nin (Siyasi Büro) genel sekreteri olarak görev yapmıştır.

Hakkında

El-Türk, öğrenciyken Suriye Komünist Partisi'ne katılmıştır. 1952 senesinde, hukuk fakültesini bitirdikten kısa bir süre sonra, darbeyle iktidara gelen askeri hükümete karşı çıktığı için ilk kez hapse atılmıştır. Beş ay boyunca tutuklu kalmış, işkence görmüş ancak mahkemede hiç yargılanmamıştır.^[1] Daha sonra parti gazetesi Al-Nour'da makaleler yazmış ve partinin önde gelen ideologlarından biri olmuştur. 1958 yılında Nasır döneminde Suriye ile Mısır'ın Birleşik Arap Cumhuriyeti olarak birleşmesine karşı çıktığı için tekrar hapse atılmış ve 16 ay tutuklu kalmıştır. Yine işkence görmüş ama herhangi bir suçtan yargılanmamıştır.^[1]

EL-Türk, bir süredir partiyi demir yumrukla yöneten Genel Sekreter Halid Bakdaş'a karşı, Arap milliyetçiliğine daha olumlu bir bakış açısı talep eden Komünist Parti içindeki bir gruba liderlik ediyordu. 1972 yılında Bakdaş, partiyi iktidardaki Arap Baas Sosyalist Partisi ile ittifak halindeki partilerin koalisyonu olan Ulusal İlerici Cephe ile birleştirmeye karar verdi. Partinin radikal kanadındaki destekçileriyle birlikte El-Türk, 1960'ların sonlarından beri belirgin olan parti içi bölünmeyi güçlendirerek Suriye Komünist Partisi Siyasi Bürosu'nu kurdu. SKP-Siyasi Büro, başlangıçta partiyi yasallaştırma ve Ulusal İlerici Cephe'ye üyelik şartları için hükûmetle müzakere etti. Ancak parti daha sonra, özellikle 1976'dan itibaren, Lübnan İç Savaşı'nda Marunilerin sağcı hükûmeti lehine Suriye'nin müdahalesinden sonra iktidara yönelik güçlü bir muhalif duruş sergiledi. Bu durum, Hafız Esad hükûmetinin hem İslamcılardan hem de laik muhalefetten artan baskı altında hissettiği 1980'lerin başında SKP-Siyasi Büro'ya yönelik baskıyı artırmasına sebebiyet verdi. El-Türk, 28 Ekim 1980 tarihinde tutuklanarak cezaevine sevk edildi ve yaklaşık 18 yıl boyunca çok zor koşullar altında tutuldu.^[2] Bu sürenin çoğunu hücre hapsinde geçirdi ve düzenli olarak işkencelere maruz kaldı. Gazeteci Robin Wright'ın El-Türk ile yaptığı röportajlara göre El-Türk, istihbarat merkezinde, penceresi olmayan, vücudu uzunluğunda veya küçük bir asansör bölmesi büyüklüğünde olan bir yeraltı hücresine hapsedilmiştir. El-Türk, hiçbir zaman egzersiz yapmak için hücresinden dışarı çıkarılmamıştır. Son aylara kadar kendisine, zihnini meşgul edecek bir kitap, gazete, posta veya başka bir şey verilmemiştir. Hapishane sürecinin ilk 13 yılında arkadaşlarıyla veya ailesinden herhangi birisiyle, iki genç kızı da dahil olmak üzere, hiçbir koşulda iletişim kurmasına veya haklarında bilgi almasına izni verilmedi. Onun tek faaliyeti, günde üç kez ortak tuvalete gitmesine izin verilmesiydi. Diğer mahkumlar oradayken asla kullanmasına izin verilmedi ancak kendi giysisi eskidiğinden tuvalet bidonundan atılmış kıyafetler alıyordu.^[2] Birkaç eğlencesinden biri, akşamları servis edilen ince çorbanın içinde bulduğu koyu renkli tahıl tanelerini toplamak ve tahılları hücresinde resimler yapmak için kullanmaktı.^[3] Tedavisinin reddedildiği diyabet de dahil olmak üzere ciddi sağlık sorunları yaşadı. 30 Mayıs 1998 tarihinde serbest bırakıldı.

El-Türk, 1998 yılında serbest bırakılmasının ardından başlangıçta siyasi açıdan pek aktif olmadı. Ancak Haziran 2000'de Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad hayatını kaybetti ve yerine oğlu Beşşar geçti. Hafız Esad'ın ölümünü, Şam Baharı olarak bilinen siyasi tartışmaların ve demokratik değişim taleplerinin patlaması izledi ve El-Türk, siyasette yeniden önemli bir rol üstlendi. El Cezire televizyonunda Ağustos 2001'de yaptığı "diktatör öldü" açıklaması, öfkeli bir hükûmet tarafından yeniden artan baskının doğrudan bir nedeni olarak görüldü ve el-Türk, birkaç gün sonra, 1 Eylül 2001 tarihinde, gözaltına alındı. Bir devlet güvenlik mahkemesinde geniş çapta haksız olarak görülen bir yargılamaya maruz kaldı. Haziran 2002'de "yasadışı yollarla anayasayı değiştirmeye teşebbüs" suçundan üç yıl hapis cezasına çarptırıldı.^[4] Bu, özellikle sağlık durumunun kötü olması nedeniyle uluslararası protestolara yol açtı.^{[kaynak belirtilmeli]}

El-Türk, cezasının 15 ayını çektikten sonra serbest bırakıldı ve siyasi faaliyetlerine yeniden başladı. 2005 baharında Suriye Komünist Partisi (Siyasi Büro) gizli bir kongre düzenledi ve adını Suriye Demokratik Halk Partisi olarak değiştirmeye karar verdi. Bu kongrede El-Türk, parti sekreterliğinden istifa etti fakat örgütün etkili bir üyesi olarak kalmaya devam etti. Aynı yıl El-Türk de Suriyeli muhalif aktivistler ve örgütlerden oluşan demokrasi yanlısı bir koalisyon olan Şam Deklarasyonu'nda öne çıkan bir isim olarak ortaya çıktı.

El-Türk, 2011 yılında Beşşar Esad rejimine karşı Suriye Devrimi'nin başlamasını memnuniyetle karşıladı. Ancak aylarca süren protestoların ardından ülke iç savaşa sürüklendi.^[5] Başlangıçta Ulusal Konsey bünyesinde İslamcılar da dahil olmak üzere tüm muhalif akımların ittifakını destekleyen Riyad el-Türk, daha sonra üzüntüsünü dile getirerek olağanüstü hal sırasında İslamcı grupların gerçekleştirdiği bazı ihlallerin göz ardı edildiğini kabul etti. 2013 yılına gelindiğinde El-Türk, Şam'da bir apartman dairesinde inzivaya çekilmişti.^[5] El-Türk, Suriye Komünist Partisi ile on yıllardır süren ilişkisini Le Monde'a şöyle açıklamıştır: "1950'lerde katıldığımdan beri gizli yaşam bir gelenek haline geldi. Benim neslim böyle bir rejime karşı gizliliğin önemini anlıyor. Genç devrimciler bunlardan habersizdi ve ağır bir bedel ödediler." ^[5] El-Türk'ün karısı, çatışmaların başlangıcında ülkeyi terk etmiş ve 2017 yılında Kanada'da hayatını kaybetmiştir. El-Türk, başlangıçtaki isteksizliğine rağmen sonunda yurt dışında hali hazırda mülteci konumunda olan kızları tarafından ikna edildi ve ^[5] Temmuz 2018'in sonlarında sürgüne gitti, Türkiye'den geçti ve sonunda Fransa'nın Paris kentine yerleşti.^[6]

El-Türk, 1 Ocak 2024 tarihinde, 93 yaşında hayatını kaybetmiştir.^[7]

Kaynakça