Aya İrini

41°00′35″K 28°58′52″D / 41.00972°K 28.98111°D / 41.00972; 28.98111İnançOrtodoks HristiyanlıkMimariMimar(lar)BilinmiyorMimari türKiliseMimari biçimBizans mimarisiİnşaat başlangıcı4. yüzyılÖzelliklerMalzemelerTaş ve tuğla

Aya İrini veya Azize İrini (Yunanca: Ναός της Αγίας Ειρήνης Tanrısal Barış ya da Kutsal Barış, İstanbul'da, Topkapı Sarayı'nın birinci avlusunda, Ayasofya'nın yakınında ve onunla çağdaş olan tarihî bir müzedir.

Tarihi

Roma imparatorlarından Konstantin, şehrin yeniden inşası sırasında kendi adına bir forum, saray ve hipodrom yaptırmış, 330'lu yıllarda ise Roma tapınağının içine Aya İrini Kilisesi'ni yaptırmıştır. "Aya İrini" veya "Hagia Eirene"nin sözlük anlamı "kutsal barış"tır. Ancak o da aynı yüzyılda yaşamış bir azizdir. Azizin gerçek adı Penelope'dir. Hıristiyanlığı yaymaya çalışıyordu. Bu olaylar sırasında Paganlar tarafından yılanlarla dolu bir kuyuya atılmış ama ölmemiştir. Üstüne taşlanmıştır, ata bağlanmıştır ve sürüklenmiştir yine de ölmemiştir. Bu mucizenin sonunda paganlar Hıristiyan olur. İmparator Konstantin bu olağanüstü olay sonucunda inşa edilen ilk tek tanrılı tapınağa "Aya İrini" adını vermiştir.

Aya İrini, Bizans'tan günümüze ulaşan atriumlu tek kilisedir. Atrium, antik Roma tapınaklarıyla çevrili revaklı bir avludur. Aya İrini, yerini aldığı tapınağın özelliklerini günümüze kadar korumuştur. Ancak bugünkü Aya İrini artık aynı Aya İrini değildir.^[1]

İstanbul'un bilinen en eski Bizans kilisesi olup ayrıca camiye çevrilmemiş tek Bizans kilisesidir. Eski kaynaklara göre, burada bulunan Roma döneminden kalma Artemis, Afrodit ve Apollon mabetlerinin kalıntılarından yararlanılarak, 4. yüzyılın başlarında I. Konstantin (324-337) zamanında yapılmıştır. Ayasofya'yla aynı avlu duvarı içinde bulunan Aya İrini, 532'deki Nika Ayaklanması sırasında yanındaki Sempson Zenon'la birlikte yanmıştır.

İmparator Justinianus'un şirk inançlarını kesin bir şekilde yasaklaması üzerine halk isyan ederek Zeus'a sığınarak hem Ayasofya hem de Aya İrini kiliselerini yakmıştır.

İmparator I. Justinianus, Ayasofya'nın yanı sıra Aya İrini'yi de yeniden yaptırmıştır. 532'de yapımına başlanmışsa da bitiş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 8. ve 9. yüzyıllarda yaşanan şiddetli depremler binada önemli hasarlara neden olmuştur. Bizanslıların patrikhane şapeli diye niteledikleri Aya İrini, İstanbul'un fethinden sonra Topkapı Sarayı'nı çevreleyen Sur-ı Sultani içerisinde kalmış, bu yüzden camiye çevrilmediği için önemli bir mimari değişiklik olmamıştır. Önce iç cephane, sonra da Harbiye Nezareti'nin silah ambarı olarak kullanılmıştır.

Müze çalışmaları

Kilise üç kez restore edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun Sultan II. Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra yeni bir dönem başlatır. İnşaatına başlanan Topkapı Sarayı'nın dış duvarları Ayasofya ile Aya İrini arasında yer alır. Aya İrini bir süre sonra silahların bakım ve onarımının yapıldığı bir iç cephanelik haline gelmiştir.

Aya İrini, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk müzesidir. İlk müze 16. yüzyılda Aya İrini'de açılmıştır. Aya İrini'nin galerisine çıkışı sağlayan çift merdiven de bu dönemde inşa edilmiştir. Osmanlılar 1726'da Aya İrini'nin ana kapısına ve merdivenine bir kitabe eklemişlerdir. Aya İrini'yi sarsan antik depremde, Bizans'ta dini nedenlerle kutsal ikonların yasaklanması nedeniyle duvarlar restorasyon sırasında boyasız kalmıştır.

Bugün apsisin yarım kubbesindeki İsa'yı simgeleyen haç dışında tek bir motif kalmıştır. Osmanlı Devleti bir bayrakla kapatılmıştır ve haçın altında Golgota'yı simgeleyen birkaç basamaklı platform tasvir edilmiştir. 1453 yılında İstanbul'un fethinden sonra kilise camiye çevrilmediği için yapıda büyük bir değişiklik yapılmamıştır. Uzun süre ganimet ve silah deposu olarak kullanılmıştır.

Türk Müzesi'nin ilk çekirdeğini oluşturan Tophane kaşiflerinden Damat Ahmet Fethi Paşa'nın eserleri 1846 yılında burada sergilendi. Aya İrini, 1869 yılında Müze-i Hümayun (İmparatorluk Müzesi) ilan edilmiştir. Zamanla sergi alanı yetersiz kalınca eserler 1875 yılında çini köşküne taşınmıştır. Daha sonra bir süre boş kalan bina restore edilerek Ayasofya Müzesi yönetimine bağlı birimlere dönüştürülmüştür.^[1]

Türkiye'deki ilk müze çalışmaları Aya İrini'de başlamıştır. III. Ahmet döneminde Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinden gönderilen eserler Mecma-i Esliha-i Atika (Eski Silahlar Koleksiyonu) ve Mecma-i Asar-ı Atika (Eski Eserler Koleksiyonu) isimleri altında iki ayrı bölüm olarak Aya İrini'de toplanmıştı. Bu müze 1875'te Çinili Köşk'e taşındı. 1908'de yeni bir askerî müzenin kurulması için Aya İrini'de çeşitli tarihsel malzemeler depolandı. Açılan bu müze 1949'a kadar askerî müze olarak hizmet verdi.

1974-76 yılları arasında yapılan çalışmalarda nemden arındırmak amacıyla çevresindeki toprak dolguları kaldırılmıştır. 1973'ten beri başta İKSV bünyesinde olmak üzere, birçok sanat etkinliğine ev sahipliği yapmaktadır.

Galeri

• Aya İrini
• 
  Aya İrini ve arkasında Ayasofya
• 
  Kilisenin haçlı apsisi ve kubbesi
• 
  1520'lerden Aya İrini donanması markajıyla bir Osmanlı miğferi, Musée de l'Armée
• 
  1912'de Aya İrini
• 
  Giriş kat planı
• 
  Kesit
• 
  Kilisenin apsisi

Konuyla ilgili yayınlar

• Akşit I., "Hagia Sophia", Akşit Kültür ve Turizm Yayıncılık, 2005, ISBN 975-7039-07-1
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). "Irene, Church of Saint". The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8. 
• Krautheimer, Richard (1984). Early Christian and Byzantine Architecture. New Haven, CT: Yale Üniversitesi Yayımevi. ISBN 978-0-300-05294-7. 
• Muzaffer Ramazanoğlu: Neue Forschungen zur Architekturgeschichte der Irenenkirche und des Complexes der Sophienkirche. In: Atti del VIII congresso di studi bizantini 2, Studi byzantini e neoellenici, Palermo 1951, S. 332–335.
• Peter Grossman: Zum Atrium der Irenenkirche in Istanbul. In: Istanbuler Mitteilungen 15, 1965, S. 186–237.
• Urs Peschlow: Die Irenenkirche in Istanbul. Untersuchungen zur Architektur. Tübingen 1977.
• Urs Peschlow: Die Baugeschichte der Irenenkirche in Istanbul neu betrachtet. In: Cecil Lee Striker (Hrsg.): Architectural Studies in Memory of Richard Krautheimer. Mainz, Zabern 1996, S. 133–136.

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Byzantium 1200 | Byzantium1200 - Aya İrini 20 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Pointsfromturkey.com Aya İrini Kilisesi