Spółgłoska zwarta
Spółgłoski zwarte powstają, gdy w czasie artykulacji dochodzi do blokady przepływu powietrza przez jamę ustną i nosową (zwarcia, implozji), po czym następuje gwałtowne jej przerwanie (rozwarcie, wybuch, eksplozja, plozja). Spółgłoski zwarte z plozją nazywa się spółgłoskami zwarto-wybuchowymi.
Spółgłoski zwarte należą do najbardziej rozpowszechnionych dźwięków w językach świata. Prawie wszystkie języki posiadają głoski [p, t, k], a wyjątkowych wypadkach, gdy którejś z nich brak, zwarcie krtaniowe ([ʔ]) ma status fonemu.
Artykulacja
W artykulacji spółgłosek zwarto-wybuchowych można wyróżnić następujące fazy:
- implozja – w jamie ustnej dochodzi do zablokowania przepływu powietrza,
- zwarcie – napływające z płuc powietrze zatrzymuje się przed utworzoną blokadą,
- plozja – narastające ciśnienie przerywa zaporę, dochodzi do eksplozji.
Spółgłoski zwarte mogą też być artykułowane bez plozji. W języku wietnamskim wygłosowe spółgłoski zwarte wymawiane są bez plozji.
Spółgłoski zwarte, w szczególności bezdźwięczne, mogą też być wymawiane z przydechem.
Zwartym spółgłoskom bezdźwięcznym może towarzyszyć dodatkowe zwarcie strun głosowych, mówi się wtedy o spółgłoskach ejektywnych.
Przykłady
W alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące spółgłoski zwarte:
- dwuwargowe
- [p] (ⓘposłuchaj), [b] (ⓘposłuchaj)
- przedniojęzykowe
- [t] (ⓘposłuchaj ), [d] (ⓘposłuchaj)
- przedniojęzykowe z retrofleksją
- [ʈ] (ⓘposłuchaj), [ɖ] (ⓘposłuchaj)
- środkowojęzykowe
- [c] (ⓘposłuchaj), [ɟ]
- tylnojęzykowe
- [k] (ⓘposłuchaj), [ɡ] (ⓘposłuchaj)
- języczkowe
- [q] (ⓘposłuchaj), [ɢ] (ⓘposłuchaj)
- nagłośniowa
- [ʡ]
- krtaniowa (zwarcie krtaniowe)
- [ʔ] (ⓘposłuchaj)
Terminologia
Spółgłoski zwarte z plozją to inaczej spółgłoski zwarto-rozwarte, spółgłoski plozywne. Spółgłoski zwarte razem ze spółgłoskami nosowymi i zwarto-szczelinowymi tworzą wspólnie klasę spółgłosek okluzywnych (od łac. occlusio – „zamknięcie”).
Linki zewnętrzne
- Spółgłoski zwarte w sindhi (łącznie 24 spółgłoski zwarte)
- p
- d
- e
Ze względu na rodzaj przegrody | |
---|---|
Ze względu na jamy kanału głosowego |
|
Ze względu na typ artykulacji ustnej |
|
Ze względu na mechanizm przepływu powietrza |
- Britannica: topic/stop-speech-sound
- SNL: plosiv_-_språkvitenskap
- Catalana: 0197284
- DSDE: klusil