Homo sapiens fossilis
Homo sapiens fossilis | |||
Louis Lartet, 1868 | |||
Okres istnienia: plejstocen PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 2.58/0.0117 ↓ 2.58/0.0117 | |||
czaszka człowieka z Cro-Magnon Homo sapiens fossilis | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Typ | strunowce | ||
Podtyp | kręgowce | ||
Gromada | ssaki | ||
Podgromada | |||
Rząd | naczelne | ||
Podrząd | |||
Nadrodzina | |||
Rodzina | człowiekowate | ||
Rodzaj | człowiek | ||
Gatunek | |||
Podgatunek | człowiek z Cro-Magnon | ||
|
Człowiek z Cro-Magnon (łac. Homo sapiens fossilis); kromaniończyk – człowiek rozumny z górnego paleolitu, występujący w Europie między 43 tys. lat p.n.e. – 10 tys. lat p.n.e.
Nazwa nawiązuje do miejsca odkrycia części szkieletów Homo sapiens, znalezionych w schronisku skalnym Abri de Cro-Magnon w Les Eyzies k. Dordogne, we Francji przez Louisa Larteta w roku 1868. Szczątki datowane były metodą rozpadu węgla aktywnego 14C, a wynik tych badań pozwolił określić wiek znaleziska na okres między 30 000 p.n.e. do 28 000 p.n.e.
Opis
Człowieka z Cro-Magnon jako jeden z podgatunków Homo sapiens uważa się za anatomicznie identycznego z człowiekiem współczesnym.
Podgatunek ten wyodrębnił się około 43 tys. lat temu w czasach ostatniego zlodowacenia tzw. bałtyckiego, w górnym plejstocenie w okresie zimnym, w fazie środkowej (Würm) na Bałkanach lub na terenie dzisiejszych Czech. W ciągu kilku tysięcy lat kromaniończycy rozprzestrzenili się w całej Europie.
Podgatunek ten charakteryzował się wysokim wzrostem ok. 180 cm i pojemnością mózgoczaszki dochodzącą do 1600 cm³. Szeroka twarz z wystającym nosem nie wykazuje cech odróżniających od współczesnej białej odmiany człowieka[1].
Znaleziska wykazują, że kromaniończycy jako pierwsi wykonywali przedmioty ozdobne, m.in. figurki kobiece znane dziś pod określeniem paleolitycznej Wenus, wypalali z gliny figurki terakotowe. Kromaniończyk był również autorem malarstwa jaskiniowego, grzebał zmarłych oraz pierwszy tworzył trwałe domostwa. Uważa się, że jedną z przyczyn tego wszechstronniejszego rozwoju obok warunków klimatycznych było ustabilizowanie się gatunku Homo sapiens o cechach zbliżonych do współczesnego człowieka oraz okoliczność, iż na skutek zaistnienia lepszych warunków do kontaktów między poszczególnymi grupami dochodziło do krzyżowania się w obrębie różnych grup (egzogamia) co mogło w efekcie wzmocnić biologicznie ten gatunek.
Na terenie Polski ślady działalności kromaniończyków reprezentują kultury archeologiczne z terenów Małopolski i Śląska. Najstarszą jest późna kultura mustierska, po której nastąpiły jerzmanowicka, oryniacka oraz kultura sielecka.
Bezpośrednią kontynuatorką tych kultur jest na terenie Polski kultura hamburska oraz kultura magdaleńska.
Krzyżowanie się z innymi gatunkami Homo
Kwestię, czy kromaniończycy mogli się krzyżować ze współczesnymi sobie neandertalczykami (oraz odkrytymi w 2008 r. denisowianinami), wyjaśniono po zsekwencjonowaniu przez zespół Svantego Pääbo mitochondrialnego DNA z kości przedstawicieli tych gatunków[2]. Stwierdzono, że neandertalczyk był osobnym, rozumnym gatunkiem ludzkim, natomiast początkowo nie znaleziono dowodów na krzyżowanie z H. sapiens, choć również tego nie wykluczono[3][4]. W dalszych badaniach Pääbo wykazał jednak, że między H. sapiens a neandertalczykami i denisowianinami występował przepływ genów. Genom współczesnych ludzi pochodzących z Europy i Azji w ok. 1-4% został przejęty od neandertalczyków, a do 6% genomu ludzi z Melanezji i Azji Południowo-Wschodniej pochodzi od denisowian[2]. Krzyżowanie się gatunków człowieka potwierdzają też szkielety odkryte w Portugalii (Lagar Velho), Rumunii (Peștera cu Oase) i na Morawach (Mladec), które mają cechy zarówno H. sapiens, jak i H. neanderthalensis. Na tej podstawie wysunięto hipotezę o możliwości wchłonięcia neandertalczyków do populacji współczesnego człowieka[potrzebny przypis].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Michel N.M.N. Brézillon Michel N.M.N., Encyklopedia kultur pradziejowych, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981, s. 51, ISBN 83-221-0143-0, OCLC 8963519 .
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2022. Press release [online], NobelPrize.org, 3 października 2022 [dostęp 2023-03-16] (ang.).
- ↑ DavidD. Serre DavidD. i inni, No Evidence of Neandertal mtDNA Contribution to Early Modern Humans, „PLoS Biology”, 2 (3), 2004, s. 0313–0317, DOI: 10.1371/journal.pbio.0020057, PMID: 15024415, PMCID: PMC368159 (ang.).
- ↑ KerK. Than KerK., Scientists decode Neanderthal genes [online], NBC News, 15 listopada 2006 [dostęp 2023-03-16] (ang.).
Bibliografia
- JosefJ. Wolf JosefJ., ZdeněkZ. Burian ZdeněkZ., Pradzieje człowieka, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, ISBN 83-09-00536-9 .
- p
- d
- e
Homininae | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Australopithecine |
| ||||||||
Człowiek |
| ||||||||
Tematy powiązane |
- Kategoria:Paleoantropologia
- LNB: 000341683
- Britannica: topic/Cro-Magnon
- Treccani: cro-magnon
- Universalis: decouverte-de-l-homme-de-cro-magnon
- БРЭ: 2114184
- Catalana: 0020756