Alpinia (roślina)

Alpinia

Alpinia galanga

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

imbirowate

Rodzaj

alpinia

Nazwa systematyczna

Alpinia Roxburgh
Asiat. Res. 11: 350. 1810^[3]

Typ nomenklatoryczny

A. galanga (Linnaeus) Willdenow (Sp. Pl. 1: 12. Jun. 1797)^[3]

Synonimy

Albina Giseke
Buekia Giseke
Zerumbet J. C. Wendland^[4]

Multimedia w Wikimedia Commons

Alpinia (Alpinia Roxb.) – rodzaj bylin z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). Liczy ok. 230 gatunków występujących w tropikalnej i subtropikalnej Azji, Australii oraz na wyspach Oceanii^[4]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, młode pędy innych spożywane są jako warzywo, w aromatyczne liście zawija się gotowany ryż. Ważną rośliną leczniczą, zwłaszcza w wiekach minionych była alpinia lekarska^[5].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne z grubym, pełzającym kłączem. Z kłącza wyrastają z reguły liczne nibyłodygi tworzone z pochew liściowych. Liście zwykle liczne o blaszce owalnej lub lancetowatej.
Kwiaty: Duże, zebrane w kwiatostan szczytowy (wiechę, grono lub kłos), luźny lub gęsty. Rozwijający się kwiatostan okryty jest 1-3 pochwiastymi podsadkami. Przysadki wspierające poszczególne kwiaty są także zwykle obecne, bywają płasko rozpostarte, ale też rurkowato zwinięte, czasem kapturkowato osłaniają kwiat. Kielich zielonkawy, zrosły w rurkę lub dzwonkowaty, czasem jest rozcięty z jednej strony. Korona składa się z trzech listków tworzących krótką rurkę, środkowy listek jest kapturkowaty i zwykle większy od bocznych. Z sześciu pręcików funkcjonuje tylko jeden, dwa inne pręciki wewnętrznego okółka wykształcają się płatkowato i są zrośnięte w zwykle okazałą warżkę (labellum), nierzadko większą od płatków korony, a czasem niepozorną. Boczne pręciki zredukowane do prątniczków lub brak ich zupełnie. Słupek jeden, dolny z trójkomorową zalążnią i zwykle okazałym znamieniem^[4].
Owoc: Kulista zazwyczaj torebka sucha lub mięsista, zawiera liczne nasiona z osnówką^[4].

Systematyka

Pozycja i podział według APWeb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj należący do podrodziny Alpinioideae Link, rodziny imbirowatych (Zingiberaceae) będącej kladem siostrzanym rodziny kostowcowatych Costaceae. Wraz z nią należy do rzędu imbirowców (Zingiberales) należącego do jednoliściennych (monocots) w obrębie roślin okrytonasiennych^[2].

Wykaz gatunków^[6]

Alpinia abundiflora Burtt & R.M.Sm.
Alpinia acuminata R.M.Sm.
Alpinia aenea B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia albipurpurea (P.Royen) R.M.Sm.
Alpinia alpina (Elmer) R.M.Sm. ex M.F.Newman, Lhuillier & A.D.Poulsen
Alpinia amentacea R.M.Sm.
Alpinia apoensis Elmer
Alpinia aquatica (Retz.) Roscoe
Alpinia arctiflora (F.Muell.) Benth.
Alpinia arfakensis K.Schum.
Alpinia argentea (B.L.Burtt & R.M.Sm.) R.M.Sm.
Alpinia arundelliana (F.M.Bailey) K.Schum.
Alpinia assimilis Ridl.
Alpinia athroantha Valeton
Alpinia bambusifolia C.F.Liang & D.Fang
Alpinia beamanii R.M.Sm.
Alpinia biakensis R.M.Sm.
Alpinia bilamellata Makino
Alpinia bodenii R.M.Sm.
Alpinia boia Seem.
Alpinia boninsimensis Makino
Alpinia borraginoides K.Schum.
Alpinia brachyantha Merr.
Alpinia brevilabris C.Presl
Alpinia breviligulata (Gagnep.) Gagnep.
Alpinia brevis T.L.Wu & S.J.Chen
Alpinia caerulea (R.Br.) Benth.
Alpinia calcarata (Haw.) Roscoe
Alpinia calcicola Q.B.Nguyen & M.F.Newman
Alpinia calycodes K.Schum.
Alpinia capitellata Jack
Alpinia carinata Valeton
Alpinia carolinensis Koidz.
Alpinia celebica K.Schum.
Alpinia chaunocolea K.Schum.
Alpinia chinensis (Retz.) Roscoe
Alpinia chrysogynia (K.Schum.) K.Schum.
Alpinia chrysorachis K.Schum.
Alpinia coeruleoviridis K.Schum.
Alpinia conchigera Griff.
Alpinia condensata Valeton
Alpinia conferta B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia congesta Elmer
Alpinia conghuaensis J.P.Liao & T.L.Wu
Alpinia conglomerata R.M.Sm.
Alpinia copelandii Ridl.
Alpinia coriacea T.L.Wu & S.J.Chen
Alpinia coriandriodora D.Fang
Alpinia corneri (Holttum) R.M.Sm.
Alpinia cumingii K.Schum.
Alpinia cylindrocephala K.Schum.
Alpinia dasystachys Valeton
Alpinia dekockii Valeton
Alpinia densibracteata T.L.Wu & S.J.Chen
Alpinia densiflora K.Schum.
Alpinia denticulata (Ridl.) Holttum
Alpinia diffissa Roscoe
Alpinia divaricata Valeton
Alpinia diversifolia (Elmer) Elmer
Alpinia domatifera Valeton
Alpinia dyeri K.Schum.
Alpinia elegans (C.Presl) K.Schum.
Alpinia elmeri R.M.Sm.
Alpinia emaculata S.Q.Tong
Alpinia eremochlamys K.Schum.
Alpinia euastra K.Schum.
Alpinia eubractea K.Schum.
Alpinia fax B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia flabellata Ridl.
Alpinia flagellaris (Ridl.) Loes.
Alpinia formosana K.Schum.
Alpinia foxworthyi Ridl.
Alpinia fusiformis R.M.Sm.
Alpinia gagnepainii K.Schum.
Alpinia galanga (L.) Willd. – alpinia galgant
Alpinia gigantea Blume
Alpinia gigantifolia (Elmer) R.M.Sm.
Alpinia glabra Ridl.
Alpinia glabrescens Ridl.
Alpinia glacicaerulea R.M.Sm.
Alpinia globosa (Lour.) Horan.
Alpinia gracillima Valeton
Alpinia graminea Ridl.
Alpinia graminifolia D.Fang & G.Y.Lo
Alpinia guinanensis D.Fang & X.X.Chen
Alpinia haenkei C.Presl
Alpinia hagena R.M.Sm.
Alpinia hainanensis K.Schum.
Alpinia hansenii R.M.Sm.
Alpinia havilandii K.Schum.
Alpinia hibinoi Masam.
Alpinia himantoglossa Ridl.
Alpinia hirsuta (Lour.) Horan.
Alpinia horneana K.Schum.
Alpinia hulstijnii Valeton
Alpinia hylandii R.M.Sm.
Alpinia illustris Ridl.
Alpinia inaequalis (Ridl.) Loes.
Alpinia intermedia Gagnep.
Alpinia janowskii Valeton
Alpinia japonica (Thunb.) Miq.
Alpinia javanica Blume
Alpinia jianganfeng T.L.Wu
Alpinia jingxiensis D.Fang
Alpinia juliformis (Ridl.) R.M.Sm.
Alpinia kawakamii Hayata
Alpinia kiungensis R.M.Sm.
Alpinia klossii (Ridl.) R.M.Sm.
Alpinia kusshakuensis Hayata
Alpinia kwangsiensis T.L.Wu & S.J.Chen
Alpinia latilabris Ridl.
Alpinia lauterbachii Valeton
Alpinia laxisecunda B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia leptostachya Valeton
Alpinia ligulata K.Schum.
Alpinia ludwigiana R.M.Sm.
Alpinia maclurei Merr.
Alpinia macrocephala K.Schum.
Alpinia macroscaphis K.Schum.
Alpinia macrostaminodia Chaveer. & Sudmoon

Alpinia macrostephana (Baker) Ridl.
Alpinia macroura K.Schum.
Alpinia malaccensis (Burm.f.) Roscoe
Alpinia manii Baker
Alpinia manostachys Valeton
Alpinia martinii R.M.Sm.
Alpinia maxii R.M.Sm.
Alpinia melichroa K.Schum.
Alpinia menghaiensis S.Q.Tong & Y.M.Xia
Alpinia mesanthera Hayata
Alpinia microlophon Ridl.
Alpinia modesta F.Muell. ex K.Schum.
Alpinia mollis C.Presl
Alpinia mollissima Ridl.
Alpinia monopleura K.Schum.
Alpinia multispica (Ridl.) Loes.
Alpinia murdochii Ridl.
Alpinia musifolia Ridl.
Alpinia mutica Roxb.
Alpinia myriocratera K.Schum.
Alpinia nantoensis F.Y.Lu & Y.W.Kuo
Alpinia napoensis H.Dong & G.J.Xu
Alpinia nidus-vespae A.Raynal & J.Raynal
Alpinia nieuwenhuizii Valeton
Alpinia nigra (Gaertn.) Burtt
Alpinia novae-hiberniae B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia novae-pommeraniae K.Schum.
Alpinia nutans (L.) Roscoe
Alpinia oblonga (Merr.) Loes.
Alpinia oblongifolia Hayata
Alpinia oceanica Burkill
Alpinia odontonema K.Schum.
Alpinia officinarum Hance – alpinia lekarska
Alpinia oligantha Valeton
Alpinia orthostachys K.Schum.
Alpinia ovata Z.L.Zhao & L.S.Xu
Alpinia ovoidocarpa H.Dong & G.J.Xu
Alpinia oxymitra K.Schum.
Alpinia oxyphylla Miq.
Alpinia padacanca Valeton ex K.Heyne
Alpinia pahangensis Ridl.
Alpinia papuana Scheff.
Alpinia paradoxa (Ridl.) Loes.
Alpinia parksii (Gillespie) A.C.Sm.
Alpinia penduliflora Ridl.
Alpinia penicillata Roscoe
Alpinia petiolata Baker
Alpinia pinetorum (Ridl.) Loes.
Alpinia pinnanensis T.L.Wu & S.J.Chen
Alpinia platychilus K.Schum.
Alpinia platylopha (Ridl.) Loes.
Alpinia polyantha D.Fang
Alpinia porphyrea R.M.Sm.
Alpinia porphyrocarpa Ridl.
Alpinia pricei Hayata
Alpinia psilogyna D.Fang
Alpinia ptychanthera K.Schum.
Alpinia pubiflora (Benth.) K.Schum.
Alpinia pulchella (K.Schum.) K.Schum.
Alpinia pulcherrima Ridl.
Alpinia pulchra (Warb.) K.Schum.
Alpinia pumila Hook.f.
Alpinia purpurata (Vieill.) K.Schum. – alpinia purpurowa
Alpinia rafflesiana Wall. ex Baker
Alpinia regia K.Heyne ex R.M.Sm.
Alpinia rigida Ridl.
Alpinia romblonensis Elmer
Alpinia romburghiana Valeton
Alpinia rosacea Valeton
Alpinia rosea Elmer
Alpinia roxburghii Sweet
Alpinia rubricaulis K.Schum.
Alpinia rubromaculata S.Q.Tong
Alpinia rufa (C.Presl) Náves
Alpinia rufescens (Thwaites) K.Schum.
Alpinia salomonensis B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia samoensis Reinecke
Alpinia sandsii R.M.Sm.
Alpinia scabra (Blume) Náves
Alpinia schultzei Lauterb. ex Valeton
Alpinia seimundii Ridl.
Alpinia sericiflora K.Schum.
Alpinia sessiliflora Kitam.
Alpinia shimadae Hayata
Alpinia siamensis K.Schum.
Alpinia sibuyanensis Elmer
Alpinia singuliflora R.M.Sm.
Alpinia smithiae M.Sabu & Mangaly
Alpinia stachyodes Hance
Alpinia stenobracteolata R.M.Sm.
Alpinia stenostachys K.Schum.
Alpinia strobilacea K.Schum.
Alpinia strobiliformis T.L.Wu & S.J.Chen
Alpinia subfusicarpa Elmer
Alpinia submutica K.Schum.
Alpinia subspicata Valeton
Alpinia subverticillata Valeton
Alpinia superba (Ridl.) Loes.
Alpinia suriana C.K.Lim
Alpinia tamacuensis R.M.Sm.
Alpinia tonkinensis Gagnep.
Alpinia tonrokuensis Hayata
Alpinia trachyascus K.Schum.
Alpinia tristachya (Ridl.) Loes.
Alpinia unilateralis B.L.Burtt & R.M.Sm.
Alpinia uraiensis Hayata
Alpinia valetoniana Loes.
Alpinia vanoverberghii Merr.
Alpinia velutina Ridl.
Alpinia velveta R.M.Sm.
Alpinia versicolor K.Schum.
Alpinia vitellina (Lindl.) Ridl.
Alpinia vitiensis Seem.
Alpinia vittata W.Bull
Alpinia vulcanica Elmer
Alpinia warburgii K.Schum.
Alpinia wenzelii Merr.
Alpinia werneri Lauterb. ex Valeton
Alpinia womersleyi R.M.Sm.
Alpinia zerumbet (Pers.) B.L.Burtt & R.M.Sm. – alpinia zwyczajna

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-08-30] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-08-30].
↑ ^a ^b ^c ^d Alpinia. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-08-30]. (ang.).
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 443-444. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Alpinia. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-08-30].